ภาคสมบัติของผู้ดี

Medmayom

ภาคสมบัติของผู้ดี

ของ เจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดี      สมบัติของผู้ดี ของเจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดี      ภาคหนึ่ง – ผู้ดี ย่อมรักษาความเรียบร้อย กายจริยา คือ       ๑)ย่อมไม่ใช้กิริยาอันข้ามกรายบุคคล       ๒)ย่อมไม่อาจเอื้อมในที่ต่ำสูง       ๓)ย่อมไม่ล่วงเกินถูกต้องผู้อื่นซึ่งไม่ใช่หยอกกันฐานเพื่อน       ๔)ย่อมไม่เสียดสีกระทบกระทั่งกายบุคคล       ๕)ย่อมไม่ลุกนั่งเดินเหินให้พรวดพราดโดนผู้คนหรือสิ่งของแตกเสีย       ๖)ย่อมไม่ส่งของให้ผู้อื่นด้วยกิริยาอันเสือกไสผลักโยน       ๗)ย่อมไม่ผ่านหน้าหรือบังตาผู้อื่น เมื่อเขาดูสิ่งใดอยู่เว้นแต่เป็นที่เฉพาะไป       ๘)ย่อมไม่เอิกอึงเมื่อเวลาประชุมสดับตรับฟัง       ๙)ย่อมไม่อื้ออึงในเวลาประชุมสดับตรับฟัง       ๑๐)ย่อมไม่แสดงกิริยาตึงตัง หรือพูดจาอึกทึกในบ้านแขก วจีจริยา คือ       ๑)ย่อมไม่สอดสวนวาจาหรือแย่งชิงพูด       ๒)ย่อมไม่พูดด้วยเสียงอันดังเหลือเกิน       ๓)ย่อมไม่ใช้เสียงตวาด หรือพูดกระโชกกระชาก       ๔)ย่อมไม่ใช้วาจาอันหักหาญดึงดัน       ๕)ย่อมไม่ใช้ถ้อยคำอันหยาบคาย มโนจริยา คือ       ๑)ย่อมไม่ปล่อยใจให้ฟุ้งซ่านกำเริบหยิ่งโยโส       ๒)ย่อมไม่บันดาลโทสะให้เสียกิริยา      ภาคสอง – ผู้ดี ย่อมไม่ทำอุจาดลามก กายจริยา คือ       ๑)ย่อมใช้เสื้อผ้าเครื่องแต่งตัวอันสะอาด และแต่งโดยเรียบร้อยอยู่เสมอ       ๒)ย่อมไม่แต่งตัวในที่แจ้ง       ๓)ย่อมไม่จิ้ม ควัก ล้วงแคะแกะเการ่างกายในที่ประชุมชน       ๔)ย่อมไม่กระทำการที่ควรจะทำในที่ลับ ในที่แจ้ง       ๕)ย่อมไม่หาวเรอให้ปรากฏในที่ประชุมชน       ๖)ย่อมไม่จามด้วยเสียงอันดังและโดยไม่ป้องกำบัง       ๗)ย่อมไม่บ้วนขากด้วยเสียงอันดัง หรือให้เปรอะเปื้อน ให้เป็นที่รังเกียจ       ๘)ย่อมไม่ลุกลนเลอะเทอะมูมมามในการบริโภค       ๙)ย่อมไม่ถูกต้อง หรือหยิบยื่น สิ่งที่ผู้อื่นจะบริโภคด้วยมือตน       ๑๐)ย่อมไม่ล่วงล้ำ ข้ามหยิบ ของบริโภคผ่านหน้าผู้อื่นซึ่งควรขอโทษและขอให้เขาส่งได้       ๑๑)ย่อมไม่ละลาบละล้วงเอาของผู้อื่นมาใช้ในการบริโภค เช่น ถ้วยน้ำ และผ้าเช็ดมือ เป็นต้น       ๑๒)ย่อมไม่เอาเครื่องใช้ของตน เช่น ช้อนส้อม ไปล้วงตักสิ่งบริโภคซึ่งเป็นของกลาง       ๑๓)ย่อมระวัง ไม่พูดจาตรงหน้าผู้อื่นให้ใกล้ชิดเหลือเกิน วจีจริยา คือ       ๑)ย่อมไม่กล่าวถึงสิ่งโสโครกพึงรังเกียจในท่ามกลางประชุมชน       ๒)ย่อมไม่กล่าวถึงสิ่งควรปิดบังในท่ามกลางประชุมชน มโนจริยา คือ       ๑)ย่อมพึงใจที่จะรักษาความสะอาด      ภาคสาม – ผู้ดี ย่อมมีสัมมาคารวะ กายจริยา คือ       ๑)ย่อมนั่งด้วยกิริยาอันสุภาพเฉพาะหน้าผู้ใหญ่       ๒)ย่อมไม่ขึ้นหน้าผ่านผู้ใหญ่       ๓)ย่อมไม่หันหลังให้ผู้ใหญ่       ๔)ย่อมแหวกที่ หรือให้ที่นั่งอันสมควร แก่ผู้ใหญ่และผู้หญิง       ๕)ย่อมไม่ทัดหรือคาบบุหรี่ คาบกล้อง และสูบให้ควันไปรมผู้อื่น       ๖)ย่อมเปิดหมวกเมื่อเข้าชายคาบ้านผู้อื่น       ๗)ย่อมเปิดหมวกในที่เคารพ เช่น โบสถ์ วิหาร ไม่ว่าแห่งศาสนาใด       ๘)ผู้น้อยย่อมเคารพผู้ใหญ่ก่อน       ๙)ผู้ชายย่อมเคารพผู้หญิงก่อน       ๑๐)ผู้ลาย่อมเป็นผู้เคารพก่อน       ๑๑)ผู้เห็นก่อนโดยมากย่อมเคารพก่อน       ๑๒)แม้ผู้ใดเคารพตนก่อน ย่อมต้องตอบเขาทุกคนไม่เฉยเสีย วจีจริยา คือ       ๑)ย่อมไม่พูดจาล้อเลียนหลอกลวงผู้ใหญ่       ๒)ย่อมไม่กล่าวร้ายถึงญาติมิตรที่รักใคร่นับถือของผู้ฟังแก่ผู้ฟัง       ๓)ย่อมไม่กล่าววาจาอันติเตียนสิ่งเคารพหรือที่เคารพของผู้อื่นแก่ตัวเขา       ๔)เมื่อจะขอทำล่วงเกินแก่ผู้ใด ย่อมต้องขออนุญาตตัวเขาก่อน       ๕)เมื่อตนทำพลาดพลั้งสิ่งใด แก่บุคคลผู้ใด ควรออกวาจาขอโทษเสมอ       ๖)เมื่อผู้ใดได้แสดงคุณต่อตนอย่างไร ควรออกวาจาขอบคุณเขาเสมอ      ภาคสี่ – ผู้ดี ย่อมมีกิริยาเป็นที่รัก กายจริยา คือ       ๑)ย่อมไม่ฝ่าฝืนเวลานิยม คือ ไม่ไปใช้กิริยายืนเมื่อเขานั่งกับพื้นและไม่ไปนั่งกับพื้นเมื่อเขายืนเดินกัน       ๒)ย่อมไม่ไปนั่งนานเกินสมควรในบ้านของผู้อื่น       ๓)ย่อมไม่ทำกิริยารื่นเริงเมื่อเขามีทุกข์       ๔)ย่อมไม่ทำกิริยาโศกเศร้าเหี่ยวแห้งในที่ประชุมรื่นเริง       ๕)เมื่อไปสู่ที่ประชุมการรื่นเริง ย่อมช่วยสนุกชื่นบานให้สมเรื่อง       ๖)เมื่อเป็นเพื่อนเที่ยว ย่อมต้องกลมเกลียวและร่วมลำบากร่วมสนุก       ๗)เมื่อตนเป็นเจ้าของบ้าน ย่อมต้อนรับและเชื้อเชิญแขกไม่เพิกเฉย       ๘)ย่อมไม่ทำกิริยาบึกบืนต่อแขก       ๙)ย่อมไม่ให้เขาต้องคอยนาน เมื่อเขามาหา       ๑๐)ย่อมไม่จ้องดูนาฬิกาในเวลาที่แขกยังนั่งอยู่       ๑๑)ย่อมไม่ใช้กิริยาอันบุ้ยใบ้หรือกระซิบกระซาบกับผู้ใดในเวลาเมื่อตนอยู่เฉพาะหน้าผู้หนึ่ง       ๑๒)ย่อมไม่ใช้กิริยาอันโกรธเคือง หรือดุดันผู้คนบ่าวไพร่ต่อหน้าแขก       ๑๓)ย่อมไม่จ้องดูบุคคลโดยเพ่งพิศเหลือเกิน       ๑๔)ย่อมต้อนรับแขกเมื่อไปมา ในระยะอันสมควร วจีจริยา คือ       ๑)ย่อมไม่เที่ยวติเตียนสิ่งของที่เขา ตั้งแต่ง ไว้ในบ้าน ที่ตนไปสู่       ๒)ย่อมไม่กล่าวสรรเสริญรูป กาย บุคคล แก่ตัวเขาเอง       ๓)ย่อมไม่พูดให้เพื่อนเก้อกระดาก       ๔)ย่อมไม่พูดเปรียบเปรยเคาะแคะสตรีกลางประชุม       ๕)ย่อมไม่ค่อนแคะติรูปกายบุคคล       ๖)ย่อมไม่ทักถึงการร้ายโดยพลุ่งโพล่ง ให้เขาตกใจ       ๗)ย่อมไม่ทักถึงสิ่งอันน่าอายน่ากระดากโดยเปิดเผย       ๘)ย่อมไม่เอาสิ่งที่น่าอายน่ากระดากมาเล่าให้แขกฟัง       ๙)ย่อมไม่เอาเรื่องที่เขาพึงซ่อนเร้นมากล่าวให้อับอายหรือเจ็บใจ       ๑๐)ย่อมไม่กล่าวถึงการอัปมงคลในเวลามงคล มโนจริยา คือ       ๑)ย่อมรู้จักเกรงใจคน      ภาคห้า – ผู้ดี ย่อมเป็นผู้มีสง่า กายจริยา คือ       ๑)ย่อมมีกิริยาอันผึ่งผายองอาจ       ๒)จะยืนนั่ง ย่อมอยู่ในลำดับอันสมควร ไม่เป็นผู้แอบหลังคนหรือหลีกเข้ามุม       ๓)ย่อมไม่เป็นผู้สะทกสะท้านงกเงิ่นหยุดๆ ยั้งๆ วจีจริยา คือไม่อุบอิบอ้อมแอ้ม มโนจริยา คือ       ๑)ย่อมมีความรู้จักงามรู้จักดี       ๒)ย่อมมีอัชฌาสัยอันกว้างขวาง เข้าไหนเข้าได้       ๓)ย่อมมีอัชฌาสัย เป็นนักเลง ใครจะพูด หรือเล่นอันใดก็เข้าใจและต่อติด       ๔)ย่อมมีความเข้าใจว่องไวไหวพริบ รู้เท่าถึงการณ์       ๕)ย่อมมีใจอันองอาจกล้าหาญ      ภาคหก – ผู้ดี ย่อมปฏิบัติการงานดี กายจริยา คือ      ๑)ย่อมทำการอยู่ในระเบียบแบบแผน      ๒)ย่อมไม่ถ่วงเวลาให้ผู้อื่นคอย      ๓)ย่อมไม่ละเลยที่จะตอบจดหมาย      ๔)ย่อมไม่ทำการแต่ต่อหน้า วจีจริยา คือ      ๑)พูดสิ่งใดย่อมให้เป็นที่เชื่อถือได้      ๒)ย่อมไม่รับวาจาคล่องๆ โดยมิได้เห็นว่าจะเป็นไปได้หรือไม่ มโนจริยา คือ      ๑)ย่อมเป็นผู้รักษาความสัตย์ในเวลา      ๒)ย่อมไม่เป็นผู้เกียจคร้าน      ๓)ย่อมไม่เข้าใจว่า ผู้ดีทำอะไรด้วยตนไม่ได้      ๔)ย่อมไม่เพลิดเพลินจนละเลยให้การเสีย      ๕)ย่อมเป็นผู้รักษาความเป็นระเบียบ      ๖)ย่อมเป็นผู้อยู่ในบังคับบัญชาเมื่ออยู่ในหน้าที่      ๗)ย่อมมีมานะในการงานไม่ย่อท้อต่อความยากลำบาก      ๘)ย่อมเป็นผู้ทำอะไรทำจริง      ๙)ย่อมไม่เป็นผู้ดึงดันในที่ผิด      ๑๐)ย่อมปรารถนาความดี ต่อการงานที่ทำอยู่เสมอ      ภาคเจ็ด – ผู้ดี ย่อมเป็นผู้ใจดี กายจริยา คือ      ๑)เมื่อเห็นใครทำผิดพลาดอันน่าเก้อกระดาก ย่อมช่วยกลบเกลื่อน หรือทำไม่เห็น      ๒)เมื่อเห็นสิ่งของของใครตก หรือจะเสื่อมเสีย ย่อมต้องหยิบยื่นให้ หรือบอกให้รู้ตัว      ๓)เมื่อเห็นเหตุร้ายหรืออันตรายจะมีแก่ผู้ใดย่อมต้องรับช่วย วจีจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่เยาะเย้ยถากถางผู้กระทำผิดพลาด      ๒)ย่อมไม่ใช้วาจาอันข่มขี่ มโนจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่มีใจอันโหด`ตัวเงินตัวทอง`มเกรี้ยวกราดแก่ผู้น้อย      ๒)ย่อมเอาใจโอบอ้อมอารีแก่คนอื่น      ๓)ย่อมเอาใจช่วยคนเคราะห์ร้าย      ๔)ย่อมไม่เป็นผู้ซ้ำเติมคนเสียที      ๕)ย่อมไม่เป็นผู้อาฆาตจองเวร      ภาคแปด – ผู้ดี ย่อมไม่เห็นแก่ตัวถ่ายเดียว กายจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่พักหาความสบายก่อนผู้ใหญ่ หรือผู้หญิง      ๒)ย่อมไม่เสือกสนแย่งชิงที่นั่งหรือที่ดูอันใด      ๓)ย่อมไม่เที่ยวแย่งผู้หนึ่ง มาจากผู้หนึ่ง ในเมื่อเขาสนทนากัน      ๔)เป็นผู้ใหญ่ จะไปมาลุกนั่ง ย่อมไว้ช่องให้ผู้น้อยมีโอกาสบ้าง      ๕)ในการเลี้ยงดู ย่อมแผ่เผื่อ เชื้อเชิญแก่คนข้างเคียงก่อนตน      ๖)ในที่บริโภค ย่อมหยิบยื่นส่งสิ่งของแก่ผู้อื่นต่อๆไปไม่มุ่งแต่กระทำกิจส่วนตน      ๗)ย่อมไม่รวบสามตะกลามสี่กวาดเอาของที่เขาตั้งไว้เป็นกลาง จนเกินส่วนที่ตนจะได้      ๘)ย่อมไม่แสดงความไม่เพียงพอใจในสิ่งของที่เขาหยิบยกให้      ๙)ย่อมไม่นิ่งนอนใจให้เขาออกทรัพย์แทนส่วนตนเสมอ เช่นในการเลี้ยงดู หรือใช้ค่าเดินทาง เป็นต้น      ๑๐)ย่อมไม่ลืมที่จะส่งของ ซึ่งคนอื่นได้สงเคราะห์ให้ตนยืม      ๑๑)การให้สิ่งของหรือเลี้ยงดู ซึ่งเขาได้กระทำแก่ตน ย่อมต้องตอบแทนเขา วจีจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่ขอแยกผู้หนึ่งมาจากผู้ใด เพื่อจะพาไปพูดจาความลับกัน      ๒)ย่อมไม่สนทนาแต่เรื่องตนถ่ายเดียว จนคนอื่นไม่มีช่องจะสนทนาเรื่องอื่นได้      ๓)ย่อมไม่นำธุระตนเข้ากล่าวแทรก ในเวลาธุระอื่นของเขาชุลมุน      ๔)ย่อมไม่กล่าววาจาติเตียนของที่เขาหยิบยกให้ว่าไม่ดีหรือไม่พอ      ๕)ย่อมไม่ไต่ถามราคาของที่เขาได้หยิบยกให้แก่ตน      ๖)ย่อมไม่แสดงราคาของที่จะหยิบยกให้แก่ผู้ใดให้ปรากฏ      ๗)ย่อมไม่ใช้วาจาอันโอ้อวดตนและลบหลู่ผุ้อื่น มโนจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่มีใจมักได้ เที่ยวขอของเขาร่ำไป      ๒)ย่อมไม่ตั้งใจปรารถนาของรักเพื่อน      ๓)ย่อมไม่พึงใจการหยิบยืมข้าวของทองเงินซึ่งกันและกัน      ๔)ย่อมไม่หวังแต่จะพึ่งอาศัยผู้อื่น      ๕)ย่อมไม่เป็นผู้เกี่ยงงอนทอดเทการงานตนให้ผู้อื่น      ๖)ย่อมรู้คุณผู้อื่นที่ได้ทำแล้วแก่ตน      ๗)ย่อมไม่มีใจริษยา      ภาคเก้า – ผู้ดี ย่อมรักษาความสุจริตซื่อตรง กายจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่ละลาบละล้วงเข้าห้องเรือนแขก ก่อนเจ้าของบ้านเขาเชิญ      ๒)ย่อมไม่แลลอดสอดส่าย โดยเพ่งเล็งเข้าไปตามห้องเรือนแขก      ๓)ย่อมไม่เที่ยวฉวยโน่นหยิบนี่ของผู้อื่นดูจนเหลือเกินราวกันว่าจะค้นหาสิ่งใด      ๔)ย่อมไม่เที่ยวขอ หรือหยิบฉวยดูจดหมายของผู้อื่นที่เจ้าของไม่มีประสงค์จะให้ดู      ๕)ย่อมไม่เที่ยวขอหรือหยิบฉวยดูสมุดพกหรือสมุดจดรายงานบัญชีของผู้อื่นซึ่งตนไม่มีธุระเกี่ยวข้องเป็นหน้าที่      ๖)ย่อมไม่เที่ยวนั่งที่โต๊ะเขียนหนังสือของผู้อื่น      ๗)ย่อมไม่เที่ยวเปิดดูหนังสือตามโต๊ะเขียนหนังสือของผู้อื่น      ๘)ย่อมไม่แทรกเข้าหมู่ผู้อื่นซึ่งเขาไม่ได้เชื้อเชิญ      ๙)ย่อมไม่ลอบแอบฟังคนพูด      ๑๐)ย่อมไม่ลอบแอบดูการลับ      ๑๑)ถ้าเห็นเขาจะพูดความลับกัน ย่อมต้องหลบตาหรือลี้ตัว      ๑๒)ถ้าจะเข้าห้องเรือนผู้ใด ย่อมต้องเคาะประตู หรือกล่าววาจาให้เขารู้ตัวก่อน วจีจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่ซอกแซกถามธุระส่วนตัว หรือการในบ้านของเขาที่ไม่ได้เกี่ยวข้องแก่ตน      ๒)ย่อมไม่เที่ยวถามเขาว่า นั่นเขียนหนังสืออะไร      ๓)ย่อมไม่เที่ยวถามถึงผลประโยชน์ที่เขาหาได้ เมื่อตนไม่ได้มีหน้าที่เกี่ยวข้อง      ๔)ย่อมไม่เอาการในบ้านของผู้ใดมาแสดงในที่แจ้ง      ๕)ย่อมไม่เก็บเอาความลับของผู้หนึ่งมาเที่ยวพูดแก่ผู้อื่น      ๖)ย่อมไม่กล่าวถึงความชั่วร้ายอันเป็นความลับเฉพาะบุคคลในที่แจ้ง      ๗)ย่อมไม่พูดสับปลับกลับกลอกตลบตะแลง      ๘)ย่อมไม่ใช้คำสบถติดปาก      ๙)ย่อมไม่ใช้ถ้อยคำมุสา มโนจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่เป็นคนต่อหน้าอย่างหนึ่งลับหลังอย่างหนึ่ง      ๒)ย่อมเป็นผู้รักษาความไว้วางใจของผู้อื่น      ๓)ย่อมไม่แสวงประโยชน์ในทางที่ผิดธรรม      ๔)ย่อมเป็นผู้ตั้งอยู่ในความเที่ยงตรง      ภาคสิบ – ผู้ดี ย่อมไม่ประพฤติชั่ว กายจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่เป็นพาลเที่ยวเกะกะระรั้วและกระทำร้ายคน      ๒)ย่อมไม่ข่มเหงผู้อ่อนกว่า เช่นเด็กหรือผู้หญิง      ๓)ย่อมไม่ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อนเจ็บอาย เพื่อความสนุกยินดีของตน      ๔)ย่อมไม่หาประโยชน์ด้วยอาการที่ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน      ๕)ย่อมไม่เสพสุราจนถึงเมาและติด      ๖)ย่อมไม่มั่วสุมกับสิ่งอันเลวทราม เช่น กัญชา ยาฝิ่น      ๗)ย่อมไม่หมกมุ่นในการพนัน เพื่อจะปรารถนาทรัพย์      ๘)ย่อมไม่ถือเอาเป็นของตน ในสิ่งที่เจ้าของไม่ได้อนุญาตให้      ๙)ย่อมไม่พึงในหญิงที่มีเจ้าของหวงแหน วจีจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่เป็นพาลพอใจทะเลาะวิวาท      ๒)ย่อมไม่พอใจนินทาว่าร้ายกันและกัน      ๓)ย่อมไม่พอใจพูดส่อเสียดยุยง      ๔)ย่อมไม่เป็นผู้สอพลอประจบประแจง      ๕)ย่อมไม่แช่งชักให้ร้ายผู้ใด มโนจริยา คือ      ๑)ย่อมไม่ปองร้ายผู้อื่น      ๒)ย่อมไม่คิดทำลายผู้อื่นเพื่อประโยชน์ตน      ๓)ย่อมมีความเหนี่ยวรั้งใจตนเอง      ๔)ย่อมเป็นผู้มีความละอายแก่บาป