สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์

moo2010

                                                                                                

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์
พระนามเต็ม	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี ศรีสมมติเทวราชรวิวงศ์ วโรภัยพงศ์พิสุทธ มกุฎราชวรางกูร นไหสูรยารหราชกุมาร กรมพระจักรพรรดิพงษ์
พระอิสริยยศ	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 - ทรงกรม
ฐานันดรศักดิ์	เจ้าฟ้า
ราชวงศ์	ราชวงศ์จักรี
ข้อมูลส่วนพระองค์
ประสูติ	13 มกราคม พ.ศ. 2399
สิ้นพระชนม์	11 เมษายน พ.ศ. 2443 พระราชวังเดิม กรุงเทพ,ไทย
พระราชบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี
พระชายา	หม่อมราชวงศ์สว่าง จักรพันธุ์ (ศิริวงศ์)
พระโอรส/ธิดา	14 พระองค์

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ (13 มกราคม พ.ศ. 2399 - 11 เมษายน พ.ศ. 2443) พระราชโอรสพระองค์ที่ 28 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระองค์ที่ 3 ใน สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี เป็นพระราชอนุชาร่วมพระครรโภทรในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง ตรัสเรียก "ท่านกลาง" สิ้มพระชนม์เมื่อพระชันษา 44 ปี

พระประวัติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ ประสูติเมื่อวันอังคาร เดือน 2 แรม 3 ค่ำ ปีมะโรง สัปตศก จุลศักราช 1218 ตรงกับวันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2399 เล่ากันมาว่ามีพระอุปนิสัยสงบเสงี่ยมและจริงจังเอาการเอางานเป็นอย่างยิ่ง ในคำกลอนสังเกตพระอัชฌาสัยเจ้านายเมื่อยังทรงพระเยาว์ ซึ่งคงจะแต่งกันล้อเล่นในหมู่เจ้านายโดยไม่ปรากฏนามคนแต่งเอ่ยถึงพระองค์ขณะพระชันษา 12 ว่า "พูดอะไรไม่เท็จ ท่านกลาง"
เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสยุโรปครั้งแรก พ.ศ. 2439 โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งพระอัครราชเทวี เป็นสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์พร้อมกันนั้นได้โปรดเกล้าฯ ตั้งผู้ปรึกษาของผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ 4 พระองค์และ 1 ท่าน คือ

• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงศ์ (พระยศในขณะนั้น)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์ กรมหลวงเทววงศ์วโรปการ
• พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมหลวงดำรงราชานุภาพ
• เจ้าพระยาอภัยราชาสยามานุกูลกิจ (โรลัง ยัคมินส์)
  

ระหว่างที่ทรงเป็นที่ปรึกษาผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์อยู่นั้น สมเด็จฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์จะเสด็จตรวจราชการตามท้องถนนดูแลทุกข์สุขและความเป็นไปของราษฎรอยู่เสมอ ๆ จากบันทึกของนักข่าวสยามไมตรีสิริ ออบเซิร์ฟเวอร์ หนังสือพิมพ์ในสมัยนั้นรายงานข่าวลงในคอลัมน์ข่าวทั่วไปว่า

ได้พบร่างของใครคนหนึ่งออกมาเดินท่อมๆ อยู่ตามลำพัง ในลักษณะสอดส่ายสายตามองเหตุการณ์ท้องถนนอย่างขะมักเขม้น ขณะนั้นเป็นเวลาราวสองยามของคืนวันที่ 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2439 ท่ามกลางความมืดมิดของราตรีกาลในตอนค่อนคืนนี้ปรากฏว่าผู้นั้นได้เดินอยู่ตามลำพังโดยปราศจากความหวั่นเกรงต่ออันตรายจากเหตุร้ายที่อาจเกิดขึ้นได้ การปรากฏว่าท่านผู้นั้นคือสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระจักพรรดิพงศ์ เสด็จพระราชดำเนินอยู่ตรงสะพานหก มุมวัดราชประดิษฐ์

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ เป็นพระราชวงศ์พระองค์หนึ่งที่มีบทบาทสำคัญในการปฏิรูปการปกครองในช่วงต้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งเสนาบดีพระองค์แรกของกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ ทรงวางรากฐานการดำเนินงานของกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ และทรงกำหนดระเบียบวิธีการจัดเก็บภาษีอากรอย่างเป็นระบบ
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ ประทับอยู่ ณ พระราชวังเดิม ซึ่งเป็นพระราชวังตั้งแต่ครั้งกรุงธนบุรี ตั้งแต่ พ.ศ. 2424 จนกระทั่งสิ้นพระชนม์ในวันพุธ เดือน 5 ขึ้น 12 ปีชวด โทศก จุลศักราช 1262 ตรงกับวันที่11 เมษายน พ.ศ. 2443 พระชันษาได้ 44 ปี
พระโอรส-ธิดา
แสตมป์ที่ระลึก 150 ปี วันประสูติ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี 13 มกราคม 2549


สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ ทรงเป็นต้นราชสกุล "จักรพันธุ์" ทรงอภิเษกสมรสกับ หม่อมราชวงศ์สว่าง จักรพันธุ์ (ศิริวงศ์) [1] พระธิดาในพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามงคลเลิศ มีพระโอรส-ธิดา 5 พระองค์ คือ

• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเสรฐวงศ์วราวัตร กรมหมื่นอนุพงษ์จักรพรรดิ์ (พ.ศ. 2421 - พ.ศ. 2475) โปรดเกล้าฯ ให้ทรงกรมในรัชกาลที่ 5
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงอรพัทธ์ประไพ (พ.ศ. 2423 - พ.ศ. 2473) พระชายาในกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงสุทธวิลัยลักขณา (พ.ศ. 2425 - พ.ศ. 2467)
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าออศคาร์นุทิศ กรมหมื่นอนุวัตรจาตุรนต์ (พ.ศ. 2426 - พ.ศ. 2478) โปรดเกล้าฯ ให้ทรงกรมในรัชกาลที่ 6
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประภาวสิทธิ์นฤมล (พ.ศ. 2428 - พ.ศ. 2506) พระชายาในกรมพระกำแพงเพ็ชรอัครโยธิน
  

มีพระโอรส-ธิดา กับหม่อม ดังนี้หม่อมทับทิม จักรพันธุ์ ณ อยุธยา (ธิดาหลวงเรืองศักดิ์สาคร (เผือก ณ มหาไชย)) 2 พระองค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้านิพันธพิศิษฐพงศ์ (พ.ศ. 2420 - พ.ศ. 2432)
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงทรงศศิคุณ (พ.ศ. 2422 - พ.ศ. 2438)
  

หม่อมจีบ จักรพันธุ์ ณ อยุธยา 1 องค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดรุณวัยวัฒน์ (พ.ศ. 2423 - พ.ศ. 2509)
  

หม่อมเอม จักรพันธุ์ ณ อยุธยา 1 องค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดนัยวรนุช (พ.ศ. 2421 - พ.ศ. 2455)
  

หม่อมพลัด จักรพันธุ์ ณ อยุธยา 1 องค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงมาลิศเสาวรส (พ.ศ. 2426 - พ.ศ. 2514)
  

หม่อมเลื่อม จักรพันธุ์ ณ อยุธยา 1 องค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงบรรจงมารยาตร (พ.ศ. 2427 - พ.ศ. 2461)
  

หม่อมเผื่อน จักรพันธุ์ ณ อยุธยา 1 องค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงบุบผชาติชลา (พ.ศ. 2428 - พ.ศ. 2448)
  

หม่อมหลวงผาด จักรพันธุ์ (ธิดาหม่อมราชวงศ์สุหร่าย ปาลกะวงศ์) 1 องค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทศศิริวงศ์ (พ.ศ. 2427 - พ.ศ. 2490) เษกสมรสกับ หม่อมหลวงเลื่อน สุทัศน์
  

หม่อมราชวงศ์ปุ้ย จักรพันธุ์ (ธิดาหม่อมเจ้าจุ้ย ไพฑูรย์) 1 องค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าปิยะบุตร (พ.ศ. 2433 - พ.ศ. 2464) เษกสมรสกับหม่อม 2 คน
  

และยังมีพระราชบุตรอีก 3 พระองค์ คือ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงสุพัฒนประไภย (ตุลาคม พ.ศ. 2420 - 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2421)
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงศศิพงศ์ (4 กันยายน พ.ศ. 2433 - 14 มกราคม พ.ศ. 2520)
• ไม่ปรากฏพระนามและไม่ทราบว่าเป็นหญิงหรือชาย
  

พระเกียรติยศพระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี (13 มกราคม พ.ศ. 2399 - 3 มกราคม พ.ศ. 2411)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี (3 มกราคม พ.ศ. 2411 - 21 มกราคม พ.ศ. 2418)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมหลวงจักรพรรดิพงษ์ (21 มกราคม พ.ศ. 2418 - 14 มกราคม พ.ศ. 2428)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ (15 มกราคม พ.ศ. 2428 - สิ้นพระชนม์)
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ (ปัจจุบัน)
  

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นปฐมจุลจอมเกล้า
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นประถมาภรณ์มงกุฎไทย
  

สถานที่อันเนื่องด้วยพระนามถนนจักรพรรดิพงษ์ตั้งอยู่ในเขตป้อมปราบศัตรูพ่าย กรุงเทพมหานคร โดยเริ่มตัดจากถนนบำรุงเมือง แยกแม้นศรี ไปจนบรรจบกับถนนราชดำเนิน โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น และพระราชทานนามว่า "ถนนจักรพรรดิพงษ์" เพื่อเป็นเกียรติยศแก่ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์
เหรียญที่ระลึก

• เหรียญกษาปณ์ที่ระลึกเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ เนื่องในโอกาสวันประสูติครบ 150 ปี พ.ศ. 2549[2]
  

ด้านหน้า กลางเหรียญมีพระรูปสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ ทรงฉลองพระองค์เครื่องแบบผู้บังคับการทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ทรงสายสะพายและประดับดาราเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ และสายสร้อยจุลจอมเกล้าภายในวงขอบเหรียญเบื้องบนมีข้อความว่า "สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์" เบื้องล่างมีข้อความว่า "ประเทศไทย" โดยมีจุดกลมคั่นระหว่างข้อความเบื้องบนกับเบื้องล่างทั้งสองข้าง
ด้านหลัง กลางเหรียญมีตราพระนามสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ ภายในวงขอบเหรียญเบื้องบนมีข้อความว่า "150 ปี แห่งวันประสูติองค์เสนาบดี กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ 13 มกราคม 2549" เบื้องล่างมีข้อความบอกราคาว่า "10 บาท" โดยมีจุดกลมคั่นระหว่างข้อความเบื้องบนกับเบื้องล่างทั้งสองข้าง

• 
  
  เหรียญกษาปณ์ที่ระลึก
  ด้านหน้า
• 
  
  เหรียญกษาปณ์ที่ระลึก
  ด้านหลัง
  

ราชตระกูล

[ซ่อน]สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์

16. (=22.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก (ทองดี) 8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช 17. (=23.) พระอัครชายา (ดาวเรือง) 4. (=24.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย 18. ทอง 9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี 19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาค มหานาคนารี (สั้น) 2. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว 20. เศรษฐีจีนฮกเกี้ยนแซ่ตัน 10. เจ้าขรัวเงิน 21. น้องสาวของท่านผู้หญิงน้อย ภรรยาของเจ้าพระยาชำนาญบริรักษ์ (อู่) 5. (=25.) สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี 22. (=16.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก (ทองดี) 11. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ 23. (=17.) พระอัครชายา (ดาวเรือง) 1. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ 24. (=4.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย 12. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว 25. (=5.) สมเด็จพระศรีสุลาไลย 6. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ 26. พระอักษรสมบัติ (หม่อมทับ) 13. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ 27. ผ่อง 3. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี 14. บุศย์ 7. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา 30. ไม่ปรากฏนาม 15. แจ่ม 31. ม่วง สุรคุปต์